MGA SINAUNANG KABIHASNAN

Mga Sinaunang Kabihasnan

Ang sinaunang mga kabihasnan o matatandang mga kabihasnan ay mga kauna-unahang pang mga kabihasnang o mgasibilisasyon noong unang panahon na naitatag ng mga tao. Kabilang sa mga ito ang sibilisasyon ng mga Sumeryo saMesopotamya, ng mga Akadyano, ng mga Asiryo, ng mga Babilonyo, ng sinaunang Ehipto, ng sinaunang Indiya, ng Lambak ng Indus, ng sinaunang Tsina, ng sinaunang Persiya, ng sinaunang Gresya o kabihasnang Heleniko, ng kabihasnang Helenistiko (kasama ang ng mga Penisyo, ng sinaunang mga Romano, ng mga Kelto, ng mga Dasyano, ng mga Ebreo, ng mga Trasyano, ng mga Minoe), ang mga kabihasnang pre-Kolumbyano (kasama ang sa mga Olmek, mga Maya, mgaSapoteka, mga Inka, mga Toltek, at mga Asteka).

Sa makabagong panahon, tinatawag na sinaunang mga sibilisasyon ng mga tao ang mga kabihasnang ito dahil iniisip nila ang mga daang taon bago dumating ang 500 AD. Ngunit kasama talaga sa sinaunang mga panahon ang karamihan sakasaysayan ng tao. Tumanda o naging sinauna ang kabihasnan kahit na sa loob ng panahon ng itinuturing ngayon ng makabagong mga tao bilang sinaunang mga kapanahunan. 

Kabihasnang Mesopotamia

Mapa ng Iraq

— mula sa salitang Griyego na meso na nangangahulugang “gitna” atpotamos na nangangahulugang “lupain” – lupain sa pagitan ng dalawang ilog.– tinaguriang “cradle of civilization” dahil sa agrikultura at pag-aalaga ng mga hayop na umunlad higit sa anumang  kabihasnan sa daigdig
– ang IRAQ sa kasalukuyan

Mga Sinaunang Kaharian Sa Mesopotamia

Pangkat ng Tao na Nanirahan	Mga Ambag
Sumerian Unang pangkat ng tao na nanirahan sa Mesopotamia Sila ay mga polytheist – naniniwala sa maraming diyos	Unang gumamit ng gulong Pandigmang chariot Cuneiform – isang sistema ng pagsusulat Cuneiform Tablet Ziggurat  Ziggurat (Ur)
Akkadian Pinamunuan ni Haring Sargon Ang kauna-unahang nakapagtatag ng imperyo sa kasaysayan ng daigdig
Babylonian Pinamunuan ni Hammurabi Kinikilalang pangunahin at pinakamakapangyarihang diyos si Marduk	Code of Hammurabi – ang kauna-unahang nakasulat na batas sa kasaysayan   dito nakalimbag ang mga detalye at legal na desisyon ni Hammurabi “mata sa mata, ngipin sa ngipin’
Hittite Mga kilalang grupo ng taong unang gumamit ng bakal na armas Binibigyang-diin nila ang pagbibigay ng bayad-pinsala kaysa parusang pisikal Kauna-unahang nakadiskubre ng bakal	unang nakadiskubre ng bakal naimbento ang chariot
Assyrian Isang estadong-militar ang Assyria Sinasabing pinakamalakas at pinakmabagsik na mandirigma kaya sila kinatatakutan Ashurbanipal II – kilalang pinakamalupit, marahas ngunit pinakamabisang pinuno ng mga Assyrian Lungsod ng Nineveh – naging simbolo ng katayugan at kalupitan ng mga Assyrian
Chaldean Nagmula sa angkan ng mga Babylonian Pinamunuan niNebuchadnezzar	Hanging Garden of Babylon — ito ay terraceng mga halaman at bulaklak na ipinatyo ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa Hanging Garden of Babylon
Persian Pinasimulan ni Cyrus the Great Kinilala ang mga Persian ilang mahuhusay at bihasang administrador Darius – pinakadakilang hari ng mga Persiano Xerxes	Zoroastrianismo – relihiyon ng mga Persian na ipinakilala ni Zoroaster, naniniwala na ang tao kumokontrol sa kanyang kapalaran Ahura Mazda – kinikilalang diyos ng kaliwanagan Ahriman – kinikilalang diyos ng kasamaan at kadiliman
Phoenician Isa sa mga tribong Semitic na sumikat sa baybayin ng Mediterranean Sea Kilalang mahuhusay na manggagawa ng gamit na yari sa metal Tinaguriang dakilang mangangalakal ng sinaunang panahon	Alpabeto – napapalooban ng tunay na 22 katinig na alpabeto, Aleph ang unang letra ng mga Phoenician
Hebreo Palestine – tahanan ng mga Hebreo Kilalang gala noong unang panahon Haring Saul – popular na hari	Kodigo ng Batas ng mga Jews – ang Sampung Utos ng Diyos Lumang Tipan (Old Testament) Monotheism – paniniwala sa iisang Diyos

Kabishasnang Akkadian

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

(Idinirekta mula sa Akadyano)

Akkadian Empire Empire 2334 BC–2154 BC Map of the Akkadian Empire (brown) and the directions in which military campaigns were conducted (yellow arrows) Kabisera Akkad (Mga) wika Akkadian, Sumerian Relihiyon Sumerian religion Pamahalaan Monarchy King  - 2334 BC Sargon of Akkad Panahong pangkasaysayan Ancient  - Established 2334 BC  - Disestablished 2154 BC Lawak  - 2334 BC[1] 800,000 km²(308,882 sq mi)

Noong 3000 BCE, may umunlad na isang malapit na symbiosis sa pagitan ng mga Sumerian at mga Akkadian na Semitiko na kinabibilangan ng malawak na bilingualismo. Unti unting pinalitan ng wikang Akkadian ang Sumerian bilang sinasalitang wika sa isang lugar sa pagtungo sa 3000 BCE at 2000 BCE.  Naabot ng imperyong Akkadian ang tugatog na pang politik anito sa pagitan ng 2400 at 2200 BCE kasunod ng mga pananakop ng tagapagtatag nitong si Sargon ng Akkad(2334–2279 BCE). Sa ilalim ni Sargon at kanyang mga kahalili, ang wikang Akkadian ay sandaling inatas sa mga kapitbahay na sinakop na estado gaya ng Elam. Ang Akkad ay minsang itinuturing na unang imperyo sa kasaysayan bagam may mga mas naunang nag-aangking Sumerian.Ang Imperyong Akkadian IPA: /əˈkeɪdiən/^[2] ang imperyo na nakasentro sa siyudad ng Akkad IPA: /ˈækæd/ at sa nakapaligid na rehiyon sa sinaunang Mesopotamia na nagpaisa ng lahat ng mga nagsasalita ng katutubong Akkadian na mga Semita at mga nagsasalitang Sumerian sa ilalim ng isang pamamahala. ^[4]

Kabishasnang Asiria

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

(Idinirekta mula sa Asiryo)

Ang mga Asirio ay ang mga taong namuhay sa hilagang bahagi ng kasalukuyang Irak noong mula mga 2900 BK magpahanggang 600 BK. Nanirahan sila sa mataas na pook sa may Ilog ng Tigris. Kabilang sa kanilang pangunahing mga lungsod ng Assur at Nineveh. Nagkaroon sila ng Imperyong umaabot mula Ehipto hanggang Golpo ng Persa. 

Noong Gitnang Panahon ng Tanso, ang Asiria ay isang rehiyon sa Ilog ng Tigris na ipinangalan sa unang kabisera nito, ang sinaunang lungsod ng Assur (Akkadiano: Aššur; Hebrew: אַשּׁוּר Aššr,Arameo: Aṯr). Di-naglaon, bilang isang nasyon at imperyo na namahala sa buong Matabang Kresyente, Ehipto, at malaking bahagi ng Anatolia, tumutukoy ang katawagang "mismong Asiria" sa hilagang hati ng Mesopotamya (ang timog na hati ay ang Babilonya na ang Nineveh ang kabisera).

Nasa ilalim ng kapangyarihan ng mga haring Asirio ang isang malaking kaharian sa tatlong magkakaibang bahagi ng kasaysayan. Tinatawag ang mga ito na panahon o kahariang Matanda(ika-20 hanggang ika-15 dantaon BK), Gitna (ika-15 hanggang ika-10 dantaon BK), at Neo-Asirio(911-612 BK), kung saan ang pinakahuli ang pinakatanyag at may maraming naidokumento.

Kabishasnang Babilonya

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

(Idinirekta mula sa Babilonyo)

Para sa ibang gamit, tingnan ang Babilonya (paglilinaw).

Sinaunang Mesopotamya
Eufrates · Tigris
Mga Imperyo/Lungsod
Sumerya
Eridu · Kish · Uruk · Ur Lagash · Nippur · Ngirsu
Elam
Susa
Imperyong Akkadiano
Akkad · Mari
Amorreo
Isin · Larsa
Babilonya
Babilonya · Caldea
Asiria
Assur · Nimrud Dur-Sharrukin · Nineve
Hiteo · Kasita Huriano / Mitani

Ang Babilonya o Babilonia ay isang makasaysayang lungsod-estado na naging imperyo saGitnang Silangang Asya. Isa itong lungsod sa sinaunang Mesopotamya. Matatagpuan ang labi nito sa pangkasalukuyang-panahong Al Hillah, Lalawigan ng Babil (Gubernaturang Babil), sa Irak, mga 85 kilometro (55 mi) sa timog ng Baghdad. Ang matandang lungsod na ito ng Mesopotamya (ang Irak ngayon) ang kabiserang lungsod ng Babilonya. Nabanggit sa unang pagkakataon sa kasaysayan ang lungsod noong ika-24 daantaon BK. Sa kabuoan ng kasaysayan nito, humina ang kapangyarihang angkin ng Babilonya.

Kasaysayan[baguhin]

Paglusob sa mga Hebreo[baguhin]

Sa Bibliya, pagkatapos ng kamatayan ni Haring Solomon nilusob at sinira ng mga Bibilonio (mga mamamayan ng kabiserang lungsod na ito) na pinangungunahan ni Nebuchadnezzar - ang Jerusalem, at nagtangay din sila ng maraming mga mamamayang ginawang mga bihag. Sa kalaunan, naging sagisag sa mga pahina ng Bibliya ang Babilonya na anumang makapangyarihan at makasalanang lungsod, o maging ng anumang gawing pangkaisipan na laban at labag sa kalooban ng Diyos.^[2]

Ang mapa nang unang dinastiya ng Babilonya.

Pagiging Persang Babilonya[baguhin]

Bumagsak ang Imperyong Babilonya nang mapasakamay ito ni Haring Cyrus (o Cyrus the Great) ng Persiya noong 539BCE. Pagkatapos magapi ang Babilonya, pinakawalaan ng hari ang mga Hebreo na nadakip sa pagsugod ng dating haring Nebuchadnezzar. Ang Babilonya ang huling imperyong natatag sa Sinaunang Mesopotamya. Dahil kontrolado ng Persiya ang imperyo, tinawag na itong Persang Babilonya. Ang huling pinuno ng imperyo ay si Philip II Philoromaeus; tuluyang bumagsak ang imperyo sa pananakop ng mgaRomano.

ANG KABIHASNANG EGYPT

    Ang Egypt ay tinawag bilang “Pamana ng Nile” dahil sa ilog na ito, ang buong lupain ay nagging disyerto. Nagsilbing mahusay na ruta sa paglalakay ang ilog na ito.

ANG PAGHAHATI SA KAHARIAN: Dahil sa hindi pagkakasundo, hinati sa dalawa ang Egypt. Upper Egypt- Nasa katimugang bahagi mula sa Libyan Dessert hanggang sa Abu Simbul. Lower Egypt- nasa hilagang bahagi ng lupain kung saan ang Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea

URI NG TAO SA LIPUNANPharoah- Hari (Pharoah- ang tawag sa hari ng Egypt. “Great House”)
Nomarchs-pinuno ng pamayanan
Vizier- pangunahing opisyal (mata ng hari)

SINAUNANG KASAYSAYAN

LUMANG KAHARIAN (Panahon ng Pyraminds):

Zoser/Haring Djoser-          Unang nagpatayo ng “piramide” and “Step Pyramind” na may 6 na patong patong na mastaba.

-          Sa tulong ng arkitekotong si Imhotep, nadesenyohan ang pirmaide

-          Ito ang isa sa pinakamatandang piramide sa kasaysayan ng Old Kingdom

GREAT PYRAMIND OF GIZA-          Sa panahon ni Khufu/Cheops itinayo ang Great Pyramind of Giza

-          Kabilang ito sa 7 Wonders of the Ancient World.

-          Binubuo ito sa loob ng 20,000 taon kasama ng 50,000 tao

-          May sukat na 70m2, taas na 147 ft. at lawak na may kabuuan 5.3 hectares

GITNANG KAHARIAN (Pinamunuan ng 14 na Pharoah):

AMENEMHET II-          Ang kinilala bilang pinakamahusay na pinuno ng gitnang kaharian.

-          Nakilala ang Thebes bilang kabisera ng Egypt

-          Nilimitahan niya ang kapangyarihan ng mga nobles, muli niyang inorganisa ang pamahalaan at pinanatili ang kasaganaan ng kaniyang nasasakupan.

-          THEBES ang kabisera ng Egypt

-          Sa kaniyang panahon nasakop ang Nubia (rehiyon sa katimugang Egypt)

-          Maging ang Syria ay napasailalim ng kaniyang kapangyarihan

-          Pag-unlad sa kalakalan

HYKSOS-          Napabagsak ang kaharian

-          Mga Semitic mula sa Asya

-          Mga prinsipe mula sa dayuhang lupain

-          Sinakop ang Egypt sa loob ng 100 taon noong 17th century

-          Nagpakilala sa paggamit ng Chariot sa mga Egyptian.

-          Hyksos (Egyptian, “foreign rulers”)

BAGONG KAHARIAN (Empire Age) Ang pinakadakilang Panahon

AHMOSE-          Nagbigay sa mga dayuhang Hyksos

-          Nagtatag ng bagong kaharian

-          Isang Theban Prince

-          Sa panahon niya ginawang unified nation ang Egypt

THUTMOSE II-          Idinagdag niya sa Imperyong Palestine

-          Anak ni Thutmose I, half brother ni Reyna Hatshepsut

REYNA HATSHEPSUT-          Anak ni Thutmose I

-          Pinakasalan ang kaniyang half brother na si Thutmose II at kaniyang kaagapay sa pamamahala hanggang siya’y  namantay.

-          Angkaniyang successor na si Thutmose III na ank niya sa iba ay namuno noong 1458 sa pamamagitan ng paghirang sa kaniyag sarili.

-          Kauna-unahang babae na namuno sa daigdig

-          Nagpatayo ng templo

-          Nagpadala rin siya ng mga ekspedisyon.

THUTMOSE III-          Ng dahil sa kaniya, nagging maipmpulwensya ang Egypt sa Palestine, Phoenicia, at Syria.

-          Siya ang nagpatayo ng Heliopolis, Memphis, Abydos at ang templo sa Al Kamak.

AKHENATON-          Nagpatupad ng Monotheism (pananalig sa iisang Diyos)

-          Pagsasamba kay Aton

TUNTANKHAMEN-          “Boy King” ng Egypt

-          Naging Pharoah sa gulang na 9

-          Nagpatupad ng Polytheism (pananalig sa diyos na hihigit sa isa)

HOWARD CARTER-          Isang British Egyptologist na nakatuklas sa labi ni Tuntankhamen

RAMSES II-          Kinalaban at tinaboy ang Hittites

-          Si Ramses ay itinuturing bilang isang “Living God”

-          Siya ang 3rd ruler ng 19th dynasty, anak ni Seti

RAMSES-          Sinasabing sa kaniyang pagkakaupo ay nagkaroon ng mahigit 100 anak sa iba’t ibang babae

-          Ang kaniyang 13th son na nagsilbi bilang kaniyang successor na si Merenptah ay naupo sa trono sa edad na 60

-          Namatay si Ramses sa edad na 90, ang kaniyang mga labi ay inilagak sa Valley of the Kings

PAGBAGSAK NG EGYPT:Mga sanhi:

-          Pagpapabaya sa Ekonomiya

-          Pag-aalsa ng mga kaharian

-          Pagsakot ng Egypt sa mga sumusunod: Assyrian, Persiano

Sinaunang Gresya

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

Ang Parthenon na isang templong inalay kay Athena ay matatagpuan saAcropolis sa Atenas at isa sa pinaka-kumakatawang mga simbolo ng kultura at sopistikasyon ng mga Sinaunang Griyego.

Ang Sinaunang Gresya ang kabihasnang Griyego na kabilang sa isang panahon ngkasaysayan ng Gresya na tumagal ng mga isang libong taon mula ika-8 siglo BCE hanggang ika-6 siglo BCE hanggang sa wakas ng antikwidad(ca. 600 CE). Pagkatapos ng panahong ito ang pasimula ng Maagang mga gitnang panahon at panahongBisantino.^[1] Kabilang sa Sinaunang Gresya ang panahon ng Klasikong Gresya na yumabong noong ika-5 hanggang ika-4 siglo BCE. Ang Klasikong Gresya ay nagsimula sa pagpapatalsik sa isang pananakop na Persa (Persian) ng mga pinunong Atenian. Dahil sa mga pananakop ni Dakilang Alejandro, ang kabihasnang Helenistiko ay yumabong mula Sentral Asya hanggang sa kanluraning dulo ng Dagat Mediteraneo.

Ang kulturang Griyego lalo na ang pilosopiya ay makapangyarihang nakaimpluwensiya sa Imperyong Romano na nagdala ng bersiyon nito sa maraming mga bahagi ng Europo at ito ang isa sa mga inspirasyon ng Muling Pagsilang sa Kanlurang Europa. Ito rin ang naging batayan ng pagusbong ng Neoklasisismo sa Europa at mga Amerika noong ika-18 at ika-19 na dantaon.

Ginagamit ang salitang Sinaunang Gresya patungkol sa mga tao, pamumuhay at kaganapan sa mga lugar kung saan Grego ang salita ng mga tao noong sinaunang panahon. Maliban sa peninsula ng Gresya, kabilang dito ang Tsipre, mga isla saDagat Aegea, ang baybayin ng Anatolia (kilala noon bilang Ionia), Sicily sa timog Italya (kilala noon bilang Magna Graecia), at ang mga kalat na tirahan ng mga Grego sa baybayin ng Colchis, Illyria, Thrace, Ehipto, Cyrenaica, timog Gaul, silangan at hilagang-silangan ng Peninsulang Iberiko, Iberia at Taurica.

Bahagi ng isang serye tungkol sa
Kasaysayan ngGresya
Panahong Tansong Griyego[itago] Helladic Cycladiko Minoan Mycenaean
Sinaunang Gresya[itago] Mga madilim na panahong Griyego Gresyang Arkaiko Gresyang Klasiko Gresyang Helenistiko Gresyang Romano
Griyegong Mediebal[itago] Byzantine Greece Mga estadong Frankish at Latin Ottoman Greece
Modernong Gresya[itago] Digmaan ng Kalayaan Kaharian ng Gresya Pambansang Sisma Ikalawang Republikang Heleniko Rehimeng ikaapat ng Agosto Okupasyong Aksis Digmaang Sibil Huntang Miltar Ikatlong Republikang Heleniko
History by topic[itago] Art   Saligang Batas   Ekonomiya Militaryo   Mga pangalan
Gresya
t   u   b

Tingnan din[baguhin]

• Gresyang Klasikal

Mga sanggunian[baguhin]

1. Jump up↑ Carol G. Thomas (1988). Paths from ancient Greece. BRILL. pp. 27–50. ISBN 978-90-04-08846-7. Nakuha noong 12 Hunyo 2011.

[itago] t   u   b Sinaunang Gresya Balangkas   Linyang panahon Mga panahon Kabihasnang Cycladic   Kabihasnang Minoan   Kabihasnang Miseneano   Mga Panahong Madilim na Griyego   Arkaiko Gresyang Klasiko   Gresyang Helenistiko   Gresyang Romano Heograpiya Dagat Egeo   Hellespont   Macedonia   Sparta   Athens   Corinth   Thebes   Thermopylae   Ionian Sea   Ionia   Aeolis   Doris Antioch   Alexandria   Pergamon   Miletus   Ephesus   Delphi   Delos   Olympia   Troy   Rhodes   Crete   Peloponnesus Epirus   Cyprus   Pontus   Cappadocia   Magna Graecia   Mga kolonyang Sinaunang Griyego Politika Agora   Apella   Areopagus   Boeotarch   Boule   Diadochi   Ecclesia   Ephor   Graphē paranómōn   Heliaia League of Corinth   Strategos Mga pinuno Mga hari ng Sparta   Mga hari ng Athens   Archons of Athens   Mga hari ng Macedon   Mga hari ng Pontus Mga hari ng Paionia   Roman emperors   Mga hari ng Kommagene   Mga hari ng Lydia   Attalid Mga hari ng Pergamon Mga hari ng Argos   Tyrants of Syracuse Life Agriculture   Clothing   Cuisine   Athenian democracy   Economy   Education   Festivals   Homosexuality   Law   Marriage Funeral and burial practices   Olympic Games   Pederasty   Philosophy   Prostitution   Religion   Slavery   Warfare   Wine Military Wars   Antigonid Macedonian army   Army of Macedon   Hellenistic armies   Hippeis   Hoplite   Hetairoi   Phalanx formation Peltast   Pezhetairoi   Sarissa   Sacred Band of Thebes   Sciritae   Seleucid army   Spartan army   Xyston Mga tao Mga pilosopo Anaxagoras   Anaximander   Anaximenes   Antisthenes   Aristotle   Democritus   Diogenes of Sinope Epicurus   Empedocles   Heraclitus   Hypatia   Leucippus   Gorgias   Parmenides   Plato   Protagoras Pythagoras   Socrates   Thales   Zeno Mga manunulat Aeschylus   Aesop   Alcaeus   Archilochus   Aristophanes   Bacchylides   Euripides   Herodotus   Hesiod Hipponax   Homer   Ibycus   Lucian   Menander   Mimnermus   Pindar   Plutarch   Polybius   Sappho Simonides   Sophocles   Stesichorus   Thucydides   Theognis   Timocreon   Tyrtaeus   Xenophon Others Agesilaus II   Alexander the Great   Alcibiades   Aratus   Archimedes   Aspasia   Demosthenes Epaminondas   Euclid   Hipparchus   Hippocrates   Leonidas   Lycurgus   Lysander   Milo of Croton Miltiades   Pausanias   Pericles   Philip ng Macedon   Philopoemen   Ptolemy   Pyrrhus   Solon Themistocles Mga pangkat Mga mandudula   Mga makata   Mga pilosopo   Mga tirano   Mga pigurang mitolohiyang Mga kultura Mga tribong sinaunang Griyego   Mga Griyego   Mga Griyegong Thracian   Mga sinaunang Macedonian Mga gusali Mga templo   Parthenon   Templo ni Artemis   Acropolis   Ancient Agora   Temple of Zeus, Olympia   Temple of Hephaestus Samothrace temple complex Mga sining Arkitektura   Mga barya   Panitikan   Musika   Palayok   Iskultura   Teatro Mga agham Astronomiya   Matematika   Medisina   Teknolohiya Wika Proto-Griyego   Mycenaean   Homeriko   Mga dialekto  Aeolic   Arcadocypriot   Attic   Doric   Ionic   Locrian   Macedonian   Pamphylian   Koine Pagsusulat Linear A   Linear B   Cypriot syllabary   Greek alphabet   Greek numerals   Attic numerals Mga talaan Mga siyudad sa Epirus   Mga teatro   Cities   Place names

Penisya

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

(Idinirekta mula sa Penisyo)

Φοινίκη Canaan 1200 BC–539 BC  → Map of Phoenicia Kabisera Byblos (1200 BC – 1000 BC) Tyre (1000 BC - 333BC) (Mga) wika Penisyo, Griyego, Punic Relihiyon Phoenician polytheism Pamahalaan Kaharian (City-states) King  - ca. 1000 BC Ahiram  - 969 BC - 936 BC Hiram I  - 820 BC - 774 BC Pygmalion of Tyre Panahong pangkasaysayan Classical antiquity  - Byblos becomes the predominant Phoenician center 1200 BC  - Tyre, under the reign of Hiram I, becomes the dominant city-state 969 BC  - Pygmalion foundsCarthage 814 BC  - Cyrus the Greatconquers Phoenicia 539 BC Populasyon  - 1200 BC[1] est. 200,000

Ang Penisya (Ingles: Phoenicia, Kastila: Fenicia) ay isang kabihasnan sa hilagang bahagi ng Kanaan, ang banal na lupain para sa mga Kristiyano atmga Hudyo.^[2] Umiral ang Penisya magmula 1200 BK magpahanggang 900 BK. Mayroon sariling wika ang mga Penisyo o Penisyano (mga taga-Penisya, Penisyana kung babae), tinatawag na wikang Penisyo, na mahalaga sa napakaraming makabagong mga wika.^[3]

Ang dalawang naging kabisera nito ay Biblos at Tiro.^[4]

Mga sanggunian[baguhin]

1. Jump up↑ "Phoenicia". The Encyclopedia of World History, Sixth edition. Houghton Mifflin Company. 2001. pp. 1. Nakuha noong 2008-12-11.
2. Jump up↑ What was Historical Syria and Phoenicia? Is there confusion?, Phoenicia.org
3. Jump up↑ The Phoenician Alphabet, Phoenicia.org

Jump up

Sinaunang Roma

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

(Idinirekta mula sa Sinaunang mga Romano)

Ayon sa alamat, ang Roma ay itinatag noong 753 BC ni Romulus at Remus, na pinalaki ng babaeng-lobo.

Ang Sinaunang Roma ay isang sinaunang kabihasnan sa Europa na umiral saItalyanong Peninsula. Ang maliit na agrikultural na lungsod ay lumaki at naging isa sa mgapinakamalawak na imperyo ng sinaunang panahon sa Dagat Mediteraneo.

Sa mga siglo ng pag-iral, ang Romanong kabihasnan ay naging kaharian, isangoligarkiyang republika at naging malakas na imperyo.

Nang daan-daang taon kinontrol ng mga Romano ang kabuuan ng kanlurang Europa, pati na rin ang buong kasakupang pumapalibot sa Dagat Mediteraneo at bahagi ng kasakupang pumapalibot sa Dagat na Itim.

Bumagsak ang Kanlurang Imperyo Romano noong 476 AD sa mga barbaro habang angSilangang Imperyo Romano ay tumagal hanggang 1453 AD bago bumagsak ang kabiseranito sa mga Turkong Ottoman.

Kasaysayan[baguhin]

Ayon sa alamat, ang lungsod ng Roma ay itinatag ng dalawang kambal na sila Romulus at Remus. ipinatapon ang magkambal noong sila ay mga sanggol pa at iniwan malapit sa Ilog ng Tiber. Inalagaan sila ng mga lobo pero noong lumaki na sila, natagpuan sila ng isang pastol at inalagaan din sila ng pastol. Itinatag nila ang bayan ng Roma pero nag-away sila kung sino ang mamumuno dito pero sabi ng mga ilang historyan, ang pangalan lang ng lungsod ang pinagawayan nila. Nanalo si Romulus at namatay naman si Remus at ipinangalan kay Romulus ang bayan ng Roma.

Naging kaharian ang Roma, pero ang huling hari ng Roma, si Tarquin na Nakapagmamalaki, ay pinabagsak. Itinatag ang Republika ng Roma noong 509 BC at namuno ang mga senador pero namuno si Julius Caesar sa lahat at sinakop niya ang karamihan ng Gitnang Europa. Pinatay siya noong 44 BC ng ilang mga senador at pagkayari may tatlong taong namuno na sila Lepidus, Octavius at si Mark Anthony pero nag-away silang lahat para sa pamumuno ng Roma. Tinalo ni Octavius sila Lepidus at tinalo rin niya sila Mark Anthony at si Cleopatra sa Digmaan sa Actium noong 31 BC at kinuha niya ang panglangAugustus Caesar at siya ang naging unang Emperador ng Imperyo ng Roma.

Hinati ni Emperador Diocletian ang Imperyo ng Roma noong 293 AD dahil masyado itong malaki at malawak. Hinati niya ito sa dalawang imperyo - ang Silangang Imperyo Romano at ang Kanlurang Imperyo Romano. Si Emperador Constantine ang namuno sa Silangang Imperyo Romano.

Sinakop ng mga Vandal ang Kanlurang Imperyo Romano noong 476 AD pero ang Silangang Imperyo Romano o angImperyong Bizantino na ay natira pero sinakop din ito ng mga Turkong Ottoman sa pamumuno ni Mehmed II noong 1453 AD.

Mga mamamayan[baguhin]

May apat na uri ng mga mamamayan sa Sinaunang Roma. Kabilang sa mga sinaunang Romano ang mga patrisyano, mgaplebyano, mga taong pinalaya, at mga alipin.^[1]

Ang mga patrisyano ang aristokrasya ng Sinaunang Roma, na umaangkin sa lahat ng mga pribilehiyo at mga kapangyarihang panglipunan. Sumunod sa kanila ang mga plebyano, na ipinanganak bilang malalayang mga mamamayan ngunit may iilang mga kapangyarihan. Kasunod nito ang mga pinalayang tao, o dating mga alipin na may bahagyang kalayaan kaysa mga plebyano. Nasa pinakailalim ng antas ang mga alipin, na may iilang uri ng anumang mga karapatan.^[1]

Ang Imperyong Romano noong panahon ni Trajanus

Kultura

Ang buhay sa Sinaunang Roma ay umiikot sa lungsod ng Roma, na nasa pitong burol. Maraming mga gusali at monumento na makikita dito tulad ng Coleseom, Forum of Trajan at ang Pantheon. Marami ding mga inuming fountain na may tubig galing sa mga aquadukto; mayroon ding mga teatro, gymnasio, paliguan at mga silid-aklatan na may mga tindahan at mga kanal.

Tingnan din

• Wikang Latin
  • Alpabetong Latin
• Wikang Griyego

Mga sanggunian[baguhin]

1. ↑ ^{Jump up to:1.0 1.1} Firth, Lesley (Patnugot Panlahat) atbp.. (1985). "Who were the Plebeians?". Who Were They? The Simon & Schuster Color Illustrated Question & Answer Book. Little Simon Book, Simon & Schuster, Inc., Lungsod ng Bagong York, ISBN 0671604767., may paglalarawan ng apat na kaantasan o uri sa lipunan ng Sinaunang Roma, pahina 17.